پنجشیر در شاهنامه فردوسی

پنج‌شیر در گذشته متعلق به استان پروان بود که در دوره‌ی جمهوریت از پروان جدا شد و امتیاز اداری استان (ولایت) را پیدا کرد. از پنج‌شیر در شاه‌نامه یک‌بار «پنج‌هیر» یاد شده و از شهرهای ایران دانسته شده است. بنابراین پنج‌شیر یکی از شهرهای باستانی است و از گذشته‌های دور به‌عنوان یک شهر مطرح و دارای جای‌گاه بوده است.
پنج‌شیر استان کاملاً پارسی زبان است. شهرت پنج‌شیر در نیم سده‌ی پسین با مقاومت و ایستادگی در برابر تجاوز و ستم گره خورده است. احمدشاه مسعود، قهرمان ملی کشور، از چهره‌های جهادی، نظامی و سیاسی افغانستان است‌ که از استان پنج‌شیر برخاست و با نیروهای روس و حکومت مورد حمایت روس که از آن به‌نام «حکومت خلق و پرچم» یاد می‌شد، مبارزه کرد، حکومت روس بنابر مقاومت پنج‌شیر و دیگر ولایات افغانستان ناگزیر شد که از افغانستان خارج شود و حکومت طرف‌دار روس در کابل سقوط کرد.
نج‌شیر در دوره‌ای‌ که روس‌ها در افغانستان بودند، بنابر داشتن جغرافیای کوهستانی، پای‌گاه نظامی احمد شاه مسعود بود و این استان در آن زمان به شهرت رسید و با نام احمدشاه مسعود گره خورد. با روی‌ کار آمدن طالبان در دوره‌ی نخست، بازهم پنج‌شیر، پای‌گاهی برای ایستادگی و مقاومت در برابر تجاوز گروه طالبان و سایر گروه‌های تروریستی شد و مقاومت نخست شکل گرفت و پنج‌شیر به‌عنوان دره‌ی مقاومت شهرت یافت. بدبختانه، سرانجام احمدشاه مسعود در اثر یک دسیسه و توطیه‌ی تروریستی بوسیله دو تروریست عرب‌تبار کشته شد و در پنج‌شیر به خاک گذاشته شد. حقیقت این است نام احمدشاه مسعود، مقاومت و پنج‌شیر باهم گره خورده و پنج‌شیر و احمدشاه مسعود و مقاومت را در این استان از هم نمی‌توان جدا کرد.
با روی ‌کار آمدن طالبان در دوره‌ی فعلی نیز مقاومت دوم در این استان شکل گرفت و جوانان پنج‌شیر، انداراب، خوست‌ها، تخار و… در برابر تجاوز و ستم‌گری طالبان دست به مقاومت زده‌اند و مقاومتی را شکل داده‌اند که می‌توان گفت مقاومت دوم نیز با نام پنج‌شیر گره خورده است. در این مقاومت جوانان زیادی در یک جنگ نابرابر برای آزادی کشته شدند، اما دست از مقاومت نکشیدند. از فرهنگیانی ‌که در این دوره در پنج‌شیر کشته شدند، می‌توان از آقای فهیم دشتی روزنامه‌نگار معروف نام برد.