امیر نصر؛ دوران طلایی سامانیان
کاخ بلند؛ فرهنگنامهی سیاست و تاریخ – بخش سیزدهم
نویسنده: کیان‌پور بلخی
امیر نصر بن احمد سامانی، زادهٔ حدود سال ۲۹۵ هجری قمری و درگذشته در سال ۳۳۱ هجری قمری (۹۴۳ میلادی)، از درخشان‌ترین چهره‌های سیاسی و فرهنگی در تاریخ امپراتوری تاجیکان/پارسیان در سدهٔ چهارم هجری بود. او پس از ترور پدرش، احمد بن اسماعیل سامانی، به دست یکی از غلامان ترک، در نوجوانی بر تخت نشست. با وجود سن کم، با تکیه بر خرد و تدبیر وزیرانی چون ابوالفضل بلعمی، توانست حکومتی نیرومند و فرهنگ‌محور بنا نهد.
نصر بن احمد، با بهره‌گیری از میراث غنی پدر بزرگش، شاه اسماعیل سامانی، راه شکوفایی فرهنگی، زبانی و علمی را در سراسر قلمرو سامانی دنبال کرد. در دوران فرمانروایی او، زبان فارسی دری به جایگاهی رسمی در دستگاه دیوانی و فرهنگی رسید، و ادبای بزرگی چون رودکی، دقیقی بلخی و خاندان بلعمی در دربارش پرورش یافتند. وی حامی برجستهٔ دانشمندان، مترجمان و اندیشمندان عصر بود و شهرهایی چون بخارا، سمرقند و نیشابور در روزگار او به مراکز مهم علمی و فرهنگی جهان اسلام بدل شدند.
او با یاری وزیران خردمند همانند ابوالفضل بلعمی و پسرش ابوعلی بلعمی، به گسترش نظم، دیوان‌سالاری و کارآمدی در ساختار حکومت پرداخت و پایه‌های امپراتوری سامانی را استوار ساخت.
گفته‌اند که رودکی، شاعر بلندآوازهٔ دربار سامانیان، هنگام اقامت طولانی‌مدت امیر نصر در نواحی هرات و بادغیس، شعر
“بوی جوی مولیان آید همی
یاد یار مهربان آید همی” را سرود.
شنیدن این شعر چنان بر دل امیر نصر نشست که بی‌درنگ آهنگ بازگشت به بخارا کرد و از رود آمو گذشت.
امیر نصر، با آنکه خود پیرو مذهب حنفی بود، سیاست مدارا و متعادل در برابر دیگر مذاهب و اندیشه‌ها در پیش می‌گرفت و فضای همزیستی دینی و فرهنگی را در قلمرو خود فراهم ساخته بود. دوران فرمانروایی او را می‌توان اوج شکوه سامانیان دانست؛ عصری که در آن بخارا، پایتخت سیاسی و فرهنگی فلات ایران/آریانا، بر سراسر خراسان بزرگ سیطره داشت، زبان و فرهنگ پارسی پس از سده‌ها حیاتی تازه یافت و هویت خراسانی-اسلامی شکوفا شد.
