شاه اسماعیل؛ حاکم عیار و عادل

اسماعیل سامانی نقش مهمی در احیای فرهنگ و هویت خراسانی و ایرانی ایفا کرد و زبان فارسی را تقویت نمود. دوران حکومت او با رونق اقتصادی، گسترش علوم و ثبات سیاسی همراه بود و سامانیان را به یکی از تأثیرگذارترین سلسله‌های فلات خراسان بزرگ تبدیل کرد.

نسب او به سامان‌خدات بلخی می‌رسید. پدربزرگش، که از دهگانان‌ پارسی‌تبار بلخ بود، به دلیل نزدیکی با حکومت طاهریان از زرتشتی به اسلام گروید و سپس به قدرت و نفوذ دست یافت.

شاه اسماعیل سامانی نه‌تنها در هیچ میدان جنگی شکست نخورد، بلکه در اخلاق و جوانمردی نیز زبانزد بود. او با احترام و مدارا با دشمنان شکست‌خورده خود رفتار می‌کرد، ازاین‌رو در متون، اشعار و ادبیات فارسی به‌عنوان شاه عادل و عیار شناخته شده است.

دولت تاجیکستان او را قهرمان ملی تاجیکان می‌داند که یکی از بزرگ‌ترین امپراتوری‌های دوران خود را ایجاد و رهبری کرده است. در ایران معاصر نیز از او به دلیل احیای زبان فارسی تجلیل می‌شود، درحالی‌که در تاریخ رسمی افغانستان بیشتر بر اهل بلخ بودن او تأکید شده است. روی هم‌رفته بقول بیهقی مورخ عصر غزنویان کمتر امیری به صلابت شخصیتی، رفتار عادلانه امیر اسماعیل می‌رسد.