رودکی؛ پدر شعر پارسی

رودکی، شاعر بزرگ و موسیقی‌دان برجسته قرن چهارم هجری قمری، به عنوان پدر شعر فارسی شناخته می‌شود و از شمار شاعرانی نخستین بود که به زبان فارسی دری شعر سرود.

او در روستای بَنُج از توابع سمرقند متولد شد و در دربار سامانیان به شهرت رسید. با سرودن اشعاری دل‌نشین و تأثیرگذار، جایگاه ویژه‌ای در ادبیات فارسی یافت و شعر او همواره مورد ستایش بوده است.

رودکی نابینا بود، اما استعداد خارق‌العاده‌ای در سرودن شعر و نواختن موسیقی داشت و گفته می‌شود که چنگ می‌نواخت.

زبان شعری او ساده، روان و سرشار از مضامین طبیعت، حکمت و زندگی روزمره مردم بود. هرچند دیوان اشعارش شامل قصیده، غزل، رباعی و مثنوی بوده، اما بخش زیادی از آن در گذر زمان از بین رفته است.

رودکی تاجیک‌تبار در میان فارسی‌زبانان تاجیکستان، ازبیکستان، افغانستان و ایران از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و او را نماد درخشش ادب و فرهنگ کهن می‌دانند. 

شعر او آغازگر دوره‌ای شد که در آن زبان فارسی دری به عنوان زبان رسمی ادب و فرهنگ در جهان اسلام جایگاه یافت. گفتنی است که زبان فارسی در دوران اسلامی از مراکز مهمی چون بخارا، سمرقند، هرات، بلخ و غزنه به سراسر جغرافیای خراسان بزرگ و ایران گسترش یافت و شاعران بزرگی را در دامن خود پرورش داد.

یکی از شعرهای مشهور رودکی، قصیده «بوی جوی مولیان» است:

بوی جوی مولیان آید همی
یاد یار مهربان آید همی

گفته می‌شود که امیر نصر سامانی برای مدتی در بادغیس و هرات اقامت داشت، اما مردم بخارا دلتنگ او بودند. رودکی، که در دربار سامانیان حضور داشت، این قصیده را با آهنگی دل‌نشین خواند. تأثیر کلمات و موسیقی شعر چنان عمیق بود که امیر سامانی بی‌درنگ تصمیم گرفت به بخارا بازگردد. این ماجرا نشان‌دهنده قدرت شگرف کلام رودکی و جایگاه والای او در دربار سامانیان است.

با وجود شهرت و جایگاه برجسته رودکی در ادب فارسی، گفته می‌شود که او در سال‌های پایانی عمر مورد بی‌مهری قرار گرفت و در فقر و تنگدستی درگذشت. با این حال، میراث ادبی او همچنان زنده است و شاعران بزرگی از سبک و نگاه او الهام گرفته‌اند.