رابعه بلخی؛ نخستین بانوی شاعر فارسی‌زبان

رابعه بلخی یکی از نخستین زنان شاعر در تاریخ ادبیات فارسی و از چهره‌های درخشان قرن چهارم هجری است. او در شهر بلخِ خراسان و در خانواده‌ای صاحب‌نفوذ و حکومتی به دنیا آمد. پدرش، کعب قُزداری، از فرمانروایان بلخ بود.

رابعه زنی تحصیل‌کرده، ادیب و شاعری توانمند بود. او به زبان‌های فارسی و عربی تسلط داشت و در دربار برادرش حارث بن کعب، که پس از پدر حکومت را به دست گرفت، جایگاهی ویژه داشت.

داستانی معروف درباره او نقل شده است که عاشق بکتاش، یکی از غلامان دربار، شد. اما این عشق ممنوعه، پس از آشکار شدن، خشم برادرش را برانگیخت. گفته می‌شود که حارث دستور داد رگ‌های رابعه را در حمام ببرند تا در تنهایی و درد جان دهد. بااین‌حال، او آخرین لحظات زندگی‌اش را به سرودن شعر و نوشتن آن با خون خویش بر دیوار حمام گذراند.

رابعه بلخی را نخستین زن شاعر پارسی‌گوی می‌دانند. او در سبک شعر خود از رودکی، پدر شعر فارسی، تأثیر گرفته بود و اشعاری عاشقانه، لطیف و سرشار از احساس می‌سرود. متأسفانه بیشتر اشعار او از بین رفته و تنها چند بیت از او به‌جا مانده است.
رابعه نه‌تنها یک شاعر برجسته، بلکه نمادی از شجاعت، عشق و مبارزه برای آزادی زنان شناخته می‌شود. داستان زندگی او همچنان الهام‌بخش نویسندگان، شاعران و هنرمندان است.

امروز، در افغانستان و تاجیکستان، نام رابعه بلخی بر دانشگاه‌ها، خیابان‌ها و مراکز فرهنگی گذاشته شده است تا یاد و خاطره‌اش زنده بماند.